چکیده:«زباله گردی کودکان خط قرمز، شهرداری تهران است.» این جملات معاون شهردار تهران است. جملاتی که بعد از بخشنامه پیروز حناچی، شهردار تهران در نشستی با حضور دیگر معاونان شهرداری مطرح شد. جوادی یگانه گفته بود، تمام تلاش شهرداری این است که از این شکل کار کودک جلوگیری کند. صحبتی که در بخشنامه شهردار تهران هم روی آن تاکید شده بود.
- محمدرضا جوادی یگانه، معاون شهردار تهران: با برخورد با کودکان زباله گرد همراه نمی‌شویم
- عضو شورای شهر تهران درباره: کاش تنها حسن کرونا این باشد که شهرداری و دیگر دستگاه‌ها، یک بار برای همیشه مساله کودکان زباله گرد را حل کند
روزهای اولی که سروکله ویروس تاجدار به ایران باز شده بود، کمتر کسی سراغی از کودکان تا کمر در سطل زباله فرو رفته را می‌گرفت. هرکس به فکر سلامت خود و شاید اطرافیان نزدیکش بود. با به دست آمدن اطلاعات تازه درباره ویروس کرونا، رفته رفته نگرانی به جلد عموم جامعه رفت و حالا دیگر کمتر کسی هنگام عبور از سطل‌های مکانیزه چشمانش را از کودکان زباله گرد می‌دزدید، خبرهای تازه می‌گفتند، ویروس از روی سطوح منتشر می‌شود، هر نفر می‌تواند به بیش از ۱۰ نفر کرونا را انتقال دهد. نگرانی نسبت به حضور کودکان کار در خیابان‌ها بیشتر شد. «همین کودکان زباله گرد ناقل ویروسند.»، «چرا ماسک نمی‌زنند؟»، «ما از هر کسی می‌توانیم کرونا بگیریم.»
سازمان‌های مردم نهاد تا حدودی تلاش می‌کردند که از این کودکان حمایت‌های اجتماعی به عمل بیاورند، اهدای ماسک و الکل ماده ضد عفونی کننده و انجام تست رایگان از کودکان زباله گرد از جمله این حمایت‌ها بود. متولیان امر شهر اما در میانه کرونا تصورات دیگری داشتند، تصور اینکه شاید بتوان به واسطه همین بیماری، تعداد زباله گردان خیابانی را کاهش داد. علی اعطا سخنگوی شورای شهر تهران یکی از همین افراد بود که در صفحه توییتر خود نوشته بود، «شیوع کرونا اگر هزار عیب دارد، کاش تنها حسنش این باشد که شهرداری و دیگر دستگاه‌ها یک بار برای همیشه تمام توان خود را برای حل مساله کودکان زباله گرد بسیج کند. این دقیقاً همان جایی است که جسارت می‌طلبد و هیچ عذر و بهانه‌ای پذیرفته نیست.»
هرچند که زباله گردی در روزهای بالاگرفتن تب کرونا در تهران ممنوع شد اما در گوشه و کنار خیابان‌ها کم نبودند تعداد کودکانی که بدون ماسک و دستکش در کنار سطل‌های مکانیزه به دنبال تفکیک زباله تر و خشک از هم بودند.
مبدا و مقصد اقدامات شهرداری و بهزیستی برای مبارزه با کار کودکان
پیش از کرونا، چند ماه پیش از کرونا در تابستان سال گذشته بود که بهزیستی فرآیند جمع‌آوری کودکان کار و کودکان زباله گرد در خیابان‌ها را آغاز کرد. کودکان کار در موسساتی نظیر یاسر چند روزی نگهداری و غربالگری می‌شدند و دوباره به چرخه کار باز می‌گشتند، جمع‌آوری و ساماندهی کودکان کار بهزیستی که هر از چند گاهی اجرایی می‌شود این بار نامش را به حمایت‌های اجتماعی تغییر داده. روندی که طبق گفته حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاری اجتماعی ایران همان روند مددکاری اجتماعی ایران است و نسبت به سال‌های گذشته تغییری نداشته است. او چندی پیش به شهروند گفته بود که تا زمانی که فقر در ایران ریشه کن نشده باشد، نمی‌توان توقع داشت که انواع کار کودک از بین برود. تابستان امسال اما پیروز حناچی، شهردار تهران بخشنامه‌ای ابلاغ کرد که طی آن زباله گردی کودکان در تهران خط قرمز و ممنوع اعلام شد. شاید مهم‌ترین بند این بخشنامه اصلاح شیوه جمع‌آوری زباله در تهران و عدم انعقاد قرارداد شهرداران مناطق با پیمانکارانی بود که از کودکان بهره کشی می‌کردند.
بخشنامه شهرداری تهران اما بیش از چهار ماه است که به مناطق شهرداری تهران ابلاغ شده است، گزارش‌های مردمی اما نشان می‌دهد که تاکنون تعداد کودکان زباله گرد در سطح شهر کاهش پیدا نکرده است، فعالان اجتماعی نگرانند که شاید به دلیل عدم اجرای درست این بخشنامه چندی دیگر شهرداری با کمک سایر نهادهای مسوول مجبور به جمع‌آوری کودکان کار شود. محمدرضا جوادی یگانه، معاون اجتماعی شهرداری تهران در گفت‌وگو با همستان اما می‌گوید که خط قرمز شهرداری برخورد با کودک کار است: «منحصراً موضوع کودکان زباله گرد به سو استفاده پیمانکاران شهرداری تهران باز می‌گردد، البته ما معتادان و زباله گردان اتفاقی هم داریم اما موضوع اصلی پیمانکاران است.» او تاکید می‌کند که شهرداری اصراری بر جمع‌آوری کودکان کار نداشته است و در این مرحله تلاش برای گفت‌وگو و صحبت با پیمانکاران است: «طبیعتاً بعد از این مرحله مردم باید از طریق ۱۳۷ گزارش دهند.» او می‌گوید اصلاحات باید ساختاری انجام شود: «برخوردها همیشه مقطعی جواب می‌دهد و به نتیجه نمی‌رسد.» جوادی یگانه در پاسخ به این پرسش که آیا تاکنون شهرداری توانسته پیمانکاران قانع کند که از کودکان استفاده نکنند می‌گوید که از تمام ابزارها استفاده کردیم، دیده‌بان سلامت ایجاد شده است و روزانه گزارش داده می‌شود، در صفحه تهران من شورتکاتی ایجاد شده است.
او درباره اینکه آیا شهرداری با بهزیستی در اجرای طرح حمایت اجتماعی همراهی می‌کند یا نه می‌گوید هنوز جزییات طرح بهزیستی را مشاهده نکرده است: «ما با هرگونه برخورد با کودک کار و زباله گرد مخالفیم زیرا این بدترین شیوه مبارزه است. باید مافیایی که کودکان را از افغانستان به تهران می‌آورد، با افراد سازمان و جایی که که به این کودکان در تهران فضایی برای کار و زباله گردی می‌دهند، باید برخورد شود»
حرف‌های جوادی یگانه مشابه حرف بسیاری از فعالان حقوق کودک است. آن‌هایی که می‌گویند باید با مافیای کار کودکان مبارزه کرد. مبارزه‌ای که البته تاکنون ثمره مشخصی نداشته است.